Dat proponowanych jako święto narodowe było z piętnaście

Ta data się upowszechniła, utrwaliła i jest znana na Zachodzie jako Dzień Weterana, koniec wojny światowej – tak o terminie świętowania rocznicy odzyskania przez Polskę Niepodległości mówi dr Artur Kuprianis z Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Łodzi.

Narodowe Święto Niepodległości, obchodzone 11 listopada, ustanowione zostało w 1937 r., a po okresie PRL przywrócone ustawą z 15 lutego 1989 r. Kiedy jednak w 1918 r. Polska wracała na mapę Europy, potencjalnych terminów świętowania tego historycznego wydarzenia było więcej.

„Kiedyś naliczyłem około 15 dat, które proponowane były jako przyszłe święto narodowe” – powiedział PAP dr Artur Kuprianis z Instytutu Pamięci Narodowej. „Na przykład 5 listopada, czyli akt cesarzy Austrii i Niemiec (z 1916 r.) ożywiający sprawę polską na arenie międzynarodowej. 6-7 listopada (1918 r.), czyli powstanie rządu Ignacego Daszyńskiego. 16 listopada, kiedy Piłsudski wysłał noty do państw Ententy, informując o odrodzeniu polskiej państwowości. Proponowano też daty styczniowe, kiedy amerykański prezydent Woodrow Wilson ogłosił, że jednym z podstawowym zadań jest utworzenie państwa polskiego” - przypomniał Kuprianis.

Program pokojowy Wilsona został przedstawiony 8 stycznia 1918 r., natomiast 18 stycznia 1919 r. odbyło się pierwsze posiedzenie paryskiej konferencji pokojowej, kończącej I wojną światową. Traktat wersalski, ostatecznie sankcjonujący istnienie Polski, podpisano 28 czerwca 1919 r., a ratyfikowano 10 stycznia 1920 r.

Odbędzie się V Zagórzański Jarmark Bożonarodzeniowy Podróże kształcą. Wizyta na Warmii i Mazurach

Historyk podkreślił, że „pierwszym środowiskiem propagującym datę 11 listopada jako Dzień Niepodległości”, byli endecy, współpracownicy Romana Dmowskiego, który uczestniczył w konferencji w Paryżu.

„Dmowski zabiegał o to, żeby Polskę uznać jako niepodległe państwo i podpisanie rozejmu na koniec wojny naturalnie wieńczyło sukcesem jego pracę” – wyjaśniał dr Kuprianis. „Dmowski od samego początku popierał państwa, które wygrały wojnę, więc uważał się za zwycięzcę w tej myśli politycznej. I główną postać, która doprowadziła do odzyskania niepodległości. Oczywiście, Piłsudski miał zupełnie inne zdanie”.

Historyk ocenił, że środowisko piłsudczyków „miało kłopot, jak skojarzyć Piłsudskiego z 11 listopada”. Przyszły Naczelnik państwa przybył do Warszawy 10 listopada 1918 r. i – jak przypomniał Kuprianis – „nikt go za bardzo nie witał”. 11 listopada Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu władze nad wojskiem, ale tego dnia w stolicy nic szczególnego się nie wydarzyło.

„Dopiero po 1926 roku, kiedy przejął władzę w państwie, propaganda piłsudczykowska dobrze powiązała 11 listopada z Piłsudskim, nawet posuwając się do fałszerstw, bo znane zdjęcie z Piłsudskim fetowanym w Warszawie przedstawiano jako powstałe 10 czy 11 listopada, a to zdarzyło się dwa lata wcześniej” – wyjaśnił Kuprianis. „Ten błąd, wykreowany przez propagandę, był powielany nawet jeszcze w latach 90. XX wieku” – dodał.

Zdjęcie Naczelnika fetowanego przez tłumy ilustruje przyjazd Piłsudskiego do stolicy po zajęciu Warszawy przez Niemców i wygnaniu Rosjan, w 1916 r. „Wtedy był dowódcą Legionów, a w 1918 r. wracał jako więzień niemiecki” – zaznaczył historyk.

Kuprianis przypomniał też, że np. środowisko Ludowców jako symbol odzyskania Niepodległości propagowało daty 6-7 listopada 1918 r.. Wtedy powstał w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, którego premierem został Ignacy Daszyński, jeden z liderów PPS, początkowo popierający Piłsudskiego (przekazał mu władzę 12 listopada). W rządzie Daszyńskiego znalazł się m.in. Edward Śmigły–Rydz i inni piłsudczycy.

Historyk zaznaczył jednak, że jesienią 1918 r. utworzono „kilka rządów tymczasowych” na ziemiach polskich, m.in. od 28 października działała Polska Komisja Likwidacyjna w Galicji.

„Powstały też zalążki państwowości w Wielkopolsce, czyli byłym zaborze pruskim, i każdy z tych ośrodków uważał, że to on ma większe prawo, on skupił większą władzę, on pociągnął więcej Polaków za sobą” – stwierdził.

Kuprianis podkreślił, że w ustalaniu terminu święta niepodległości kluczowe było wskazanie „daty, która zjednoczy wszystkich Polaków”.„Myślę, że data 11 listopada naturalnie wyłoniła jako kontynuacja obchodzonego na Zachodzie Święta Dnia Weterana, na pamiątkę zakończenia wojny. Ta data dobrze się wpisuje też w naszą tradycję, bo Polacy walczyli na różnych frontach, w różnych armiach, po różnych stronach frontu, więc upamiętnia wszystkich Polaków” – ocenił historyk.

11 listopada 1918 r. podpisano rozejm w Compiegne, kończący I wojnę światową układ rozejmowy pomiędzy Ententą i Cesarstwem Niemieckim.

„Dzień 11 listopada, jako rocznica odzyskania przez Naród polskiego niepodległego bytu państwowego i jako dzień po wsze czasy związany z wielkim imieniem Józefa Piłsudskiego, zwycięskiego Wodza Narodu w walkach o wolność Ojczyzny” został ogłoszony ustawą z 23 kwietnia 1937 r. o Święcie Niepodległości. Ale już od 1919 r. rocznicę 11 listopada celebrowało wojsko, a ogólnonarodowe świętowanie, jak tłumaczy dr Kuprianis, „wprowadzano różnymi zarządzeniami, okólnikami”.

„Początkowo, w 1926 roku, Piłsudski wprowadził dzień wolny dla administracji państwowej, potem, w latach 30., dzień wolny dla szkół” – wyjaśnił historyk. „Ta data się na tyle upowszechniła, że przetrwała w pamięci ludzi okres wojny i PRL, kiedy to święto było usunięte z kalendarza. W latach 70. i 80. opozycje naturalnie odwoływała się do niego, w ten sposób, że to, co zakazane w PRL, trzeba przypominać i odnowić” – podsumował Kuprianis.

Dr Artur Kuprianis z Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Łodzi był jednym z prelegentów konferencji naukowej „Legiony Polskie Józefa Piłsudskiego – aspekty militarne i społeczno-polityczne”, którą w tym tygodniu zorganizował szczeciński oddział Instytutu Pamięci Narodowej. (PAP)